مصاحبه اداره کل فرهنگ فارس با نویسنده راز کاواسیسکا

روابط عمومی ادره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان فارس، در آستانه ورود به نمایشگاه بزرگ کتاب فارس به سراغ مازیار محمدی نژاد، صاحب رمان “راز کاواسیسکا” اثری از این نویسنده شیرازی رفته و گپ و گفت پیش رو را با او در باره تولید اثرش انجام داده که به شرح آن اشاره می شود…

موضوع کتاب چیست؟

موضوع کتاب جنگ است. جنگ و همه پلیدی های آن. در زمان نگارش داستان تصاویری که در خواب و بیداری از شهر کاواسیسکا می دیدم آنقدر زیبا بود که قلم من نمی توانست همه آن را شرح دهد. اما مثل تلخ ترین حقیقت تاریخ این جذامجنگ بود که به جان داستان افتاد. صورت لطیف شهر را جریحه دار کرد، دیوهای قصه گوی نابینای شهر را بیدار کرد و عشق های زیبا را از هم گسست.

سبک کتاب؟

حقیقتاً هیچ گاه در مورد سبک کتاب فکر نکردم و تمایلی هم به این کار ندارم. در واقع اصلا دوست نداشتم از سبک یا اسلوبی خاص پیروی کنم. دوست داشتم قلم راحت و آزاد بچرخد و همه تصویرهایی که در ذهن داشتم را روی کاغذ بیاورد. اما دوستان منتقدی که تا به حال کتاب را خوانده اند می گویند رگه هایی از سورئالیزم دارد. گرچه بیشتر جمله بندی ها به رئالیسم جادویی نزدیک است اما به دلیل حرکت داستان در گذشته و آینده برخی از دوستان واژه علمی تخیلی را برای آن ترجیح دادند و برخی ادبیات فانتزی را. گرچه تکلیف متن این داستان با خودش کاملا روشن است اما همچنان خودم ترجیح میدهم متن خودش باشد و با سبک های رایج ادبی مقایسه اش نکنم. هر اسمی که خواننده روی آن بگذارد خوب است.

ساختار کتاب؟

راز کاواسیسکا یک رمان است در ٣٤٠ صفحه. داستان در گذشته و آینده تاریخ اتفاق می افتد. شیوه روایی رمان تصویری است. چرا که روزی قرار بود فیلمنامه باشد. ماجرای تبدیل شدن فیلمنامه به رمان این بودکه حدود سال ٧١ یا ٧٢ در تب و تاب خاص آن سال ها من نوجوانی بودم غرق در افکار عجیب و غریب. از طرفی ژول ورن و آیزاک آسیموف می خوانم و از طرف دیگر مبهوت تحولات جهان و جامعه ای بودم که یواش یواش داشتم به آن وارد می شد. بزرگترین آرزویم فیلمساز شدن بود. در همان زمان در اثر یک اتفاق عجیب ایده ای به ذهنم رسید که با خودم عهد کردم روزی یک فیلم سینمایی بر اساس آن بسازم. سالها بعد فیلم ساز شدم. به سمت انیمیشن رفتم تا دستم برای پروراندن تخیلات بی حد و حصر بسته نباشد. به دنیای شگفت انگیز دیجیتال وارد شده بودم که با موش جادویی آن می شد به خواب های رنگی خود جامه حقیقت پوشاند. بار دیگر به سراغ آن ایده قدیمی رفتم. اما وقتی با واقعیت های فیلم سازی در سرزمینم آشنا شدم دریافتم که امکانات ما اجازه نمی دهد حتی یک پلان از آن فیلم پر زرق و برق را بسازم. با خودم گفتم صبر می کنم تا روزی که توان و امکانات کافی در اختیار داشته باشم. اما هرچه بیشتر گذشت بیشتر یافتم که آن روز هرگز نخواهد رسید. و یا شاید زمانی برسد که دیگر آن ایده خوب زایل شده باشد. پس به تنها ابزار هایی که به اندازه کافی در دسترس بود پناه بردم. قلم و کاغذ. اینگونه شد که طی چهار سال به جای نوشتن فیلمنامه، رمان راز کاواسیسکا را نوشتم و بعد متوجه شدم چقدر خوب شد که کمبود امکانات مرا به این کار وا داشت. چون در دنیای رمان دیگر خبری از هیچ یک از خود سانسوری هایی که برای انطباق با امکانات ناچاریم داشته باشیم نبود. یک صفحه سفید بود و دنیایی از رویا هایی که با سادگی چرخش قلم ظاهر می شدند. تنها مشکل کمبود کتاب خوان در این دیار است که خوب آن هم اهمیت زیادی ندارد. آن مخاطبی که این فضا و این گونه داستان ها را دوست دارد بالاخره دیر یا زود آنرا خواهد خواند. من تفکر خود را در بطری  گذاشته ام و به دریای متلاطم و خواب آلود سپردم. بلاخره روزی به دست او که باید خواهد رسید.

محتوای کتاب؟

محتوای کتاب یک هشدار است. هشدار نسبت به تهدید بزرگی که بیخ گوش خیلی از ما انسان ها قرار دارد اما از آن غافلیم. بیشتر از این نمی توانم در مورد مضمون داستان بگویم تا مزه مطالعه آن را برای علاقمندان از دست ندهد و غافلگیری انتهای داستان را کمرنگ نکند.

گرچه همه تلاش خود را کردم که لحظه به لحظه داستان پر از ماجرا و هیجان و کشمکش باشد اما پیشنهاد نمی کنم خواننده گان عزیز آنرا به عنوان اثری سرگرم کننده مطالعه کنند. کتاب تازه منتشر شده و حقیقتاً نمی دانم نتیجه چه خواهد بود. اما امیدوارم فلسفه درونی کتاب بیشتر از وجه سرگرمی آن درک شود.

داستان عشقی عمیق و طولانی را به تصویر می کشد، جنگ، خون ریزی، هیجان و تعقیب و گریز را در خود دارد. اما تلاش شده است که هیچ کدام از این المان ها نه به منظور سرگرمی و جذب مخاطب بلکه با هدف روایت حقیقتی که فلسفه اثر را تشکیل می دهد نوشته شوند.

چرا راز؟

این رمان داستان مرد جوانی است که در ابتدا به عنوان یک مهاجر غیر قانونی به اروپا دستگیر شده. حرف های عجیب و ضد و نقیض او و اشیای عجیبی که به همراه دارد باعث می شود به فعالیت تروریستی متهم شود. اما محققی جوان که شواهد شگفت انگیزی در گفته ها و اسناد او یافته متوجه می شود که او از شهری به نام کاواسیسکا آمده. شهری که نه نقشه جهان وجود دارد و نه در گوشه ای از تاریخ ثبت شده. کسی نمی داند که خزعبلاتی که این جوان می گوید زاییده ذهن بیمار اوست یا ریشه در حقیقتی ژرف دارد. گرچه از فصل دوم رمان یک فلش بک به شهر کاواسیسکا داریم و همه آنچه مرد جوان از شهر کاواسیسکا و حوادث و اتفاقات عجیب و غریب آن نقل کرده را می بینیم اما تا پیش از فصل پایانی کتاب خواننده نمی داند که آیا آنچه تا کنون خوانده حقیقت داشته یا نه!

چرا در مقدمه کتاب نوشته اید« داستانی که آرزو می کنم حقیقت نداشته باشد؟»

لحظه ای در انتهای کتاب وجود دارد که راز داستان گشوده می شود. در واقع نقطه عطف داستان همینجا ست. آنگاه است که خواننده بر تردید های خود فائق می آید و می فهمد همه چیز حقیقت داشته! اما فلسفه آنچه در مورد خودمان و جامعه بشری می فهمیم آنقدر تلخ است که خواننده هم بی شک مثل من آرزو می کند ای کاش این داستان حقیقت نداشت و ای کاش این کتاب فقط یک کتاب علمی تخیلی بود برای سرگرم کردن ما.

من در طول چهار سال این کتاب را نوشتم بلکه بتوانم حقایق آن به گوش مردمی برسانم که می توانند از محقق شدن این آن پیشگیری کنند. حقیقتی که امروز بیش از همیشه بیخ گوشمان است. حقیقتی که در ذات تک تک ما انسانها رخنه کرده و مثل دانه های برف آرام و بی صدا نا قوس خاموش مرگ را می نوازد. اما در یک لحظه با یک صدای ناچیز آوار جانکاه خویش را بر سر آدمیان خواهد ریخت.

در پشت جلد کتاب نوشته اید:« در مرز مبهم میان تاریخ و افسانه شهر های بسیاری زیر غبار نسیان مدفون شده اند. آتلانتیس، الدورادو، شهر سوخته، پمپی و… اما کاواسیسکا شهری است که می تواند حقیقت داشته باشد! کاملا واقعی و ملموس. این وجود هولناک بستگی دارد به اندیشه و کردار تک تک ما آدمیان.» منظور شما از مرز میان تاریخ و اسطوره چیست؟

همانطور که پیشتر گفتم خواننده تا فصل پایانی نمیداند که آنچه می خواند زاییده تخیلات زشت و زیبای یک ذهن بیمار است یا واقعیت. وقتی پاراگراف پشت جلد را می نوشتم به این موضوع فکر کردم که این بلاتکلیفی شباهت عجیبی به تاریخ جهان ما دارد! کدام یک از ما می تواند با قطعیت بگوید اسب چوبییونانیان تروا را شکست داد یا تخیل ویرژیل شاعر رومی یونانیان را به قهرمان و تروی ها را به بربرهای وحشی و مغلوب تبدیل کرد؟ چه کسی می داند که آیا روس ها و امریکایی هایی که در آوریل ١٩٤٥ به برلین وارد شدند فرمول های ساخت بشقاب پرنده را از نازی های مغلوب به دست آوردند یا بشقاب پرنده ها واقعاً از سیارات دوردست به زمین می آیند؟ کدام یک از ما یقین دارد که الکساندر کبیر فیلسوف و قهرمانی انتقام گیرنده بود یا اسکندر گجستک خون خواری سفاک بودکه به خاطر عشق زنی تخت جمشید را به آتش کشید؟ – می دانم که حد اقل این مورد آخری که مثال زدم منتقدانی زیادی در میان هم وطنانم دارد. اما حقیقت آن است که هر دو روایت در مورد اسکندر در فرهنگ خودما وجود دارد. چه بخواهیم چه نخواهیم.-  پس جهان ما پر است از این مرزهای متناقض و مبهم میان تاریخ و افسانه. اما نکته آنجاست که همه این ها بیان کننده یک حقیقت بیشتر نیستند حقیقتی که در آخرین صفحه رمان راز کاواسیسکا بیان می شود و آخرین آرزوهای نویسنده بزرگ آرتور سی کلارک را می سازد. آرزوهایی که پیش از مرگ او اینچنین بیان می شوند:« صلح پایدار، کاهش حرص بشر، ورود ET به زمین!»

کدام فصل های کتاب برای خود شما بیشتر درگیری ذهنی ایجاد کرد؟

طبیعتاً نوشتن فصل آخر که «حلقه های گم شده کاواسیسکا» نام گرفت بیشترین انرژی را صرف کرد. اما لزوما دوست داشتنی ترین آنها نبود. خودم فصل ششم «ساقی جنگ» و هفتم «فاصله های ممنوعه» را از همه بیشتر دوست دارم. در دل یکی از تاریک ترین فصل های کتاب وقتی استاد پیر در آزمایشگاه دخمه مانند خود پرده از زیبایی وصف ناپذیر ذهن آدمی بر می دارد و مرد جوان داستان راز فاصله میان پرده های موسیقی را می فهمد.

فصل ششم با این جملات پایان می گیرد:

شبی که افسانه های کاسپاد قصه گو، هیجان بی مخاطب و مظلوم آنوفاس،صدای سیم های فولادی که از لابلای آنها قطره های الماس بیرون می ریخت، در هم آمیخت. دوره انکار عشق به پایان رسید و برای اولین بار زیر بلور های های اشک، ویوان به خود گفت:« دوستش دارم. دوستش دارم. به همه مقدسات سوگند دوستش دارم.» شب پره‌ها دور شدند و موریانه‌ها خاموش و بی‌صدا دست از جویدن برداشتند و آرامش باز گشت.

منابع، ترجمه ها و آیتم چه بودند؟ وچرا؟

غیر از پیوست کتاب که ترجمه ای از سرود شادی است نوشته فردرش شیلر ترجمه دیگری در کتاب نیست. داستان هیچ سرزمین و جغرافیای مشخصی ندارد و به دلیل ساختار آن در مقاطع مختلفی از کتاب به فرهنگ های مختلف و آثار ادبی آنها اشاره شده است. از کتاب ارابه خدایان حاوی نظریه جنجال بر انگیز اریک فون دنیکن در مورد آمدن انسان هایی از فضا به زمین و تشکیل تمدن ها باستانی در چند جای کتاب نام برده شده. به داستان های علمی تخیلی آرتور سی کلارک فقید اشاره شده، مباحثی نظری در مورد فلسفه موسیقی در متن و پاورقی ها بیان شده، از آداب و رسوم، اسامی و حتی خرافه های کهن ایران به شکلی غیر مستقیم گرته برداری شده، جمله ای از کتاب بال های شکسته جبران خلیل جبران نقل شده، به داستان های گابریل گارسیا مارکز اشاره شده، از شهر های باستانی نقل شده و از همه مهم تر جمله ای از آلبرت انیشتین نقل شده که زمانی ایده اصلی داستان را شکل داد.

چرا شعر شیلر را در پیوست کتاب نوشتید؟

بسیاری صاحب نظران سمفونی شماره نه بتهوونکه بر اساس همین شعر نوشته شده را پر ارزش ترین نماد هنر بشری می دانند. شعری که سرود شادی نام دارد و جوهره زیبای انسانیت در سایه صلح را به تصویر می کشد. از این رو بخشی از داستان را به حادثه کشف ارزش های این اثر ارزشمند اختصاص دادم و رازی که در پی آن کشف می شود.

رمان نویسی در فارس را چگونه می بینید؟

فارس دیار عجیبی است. از نقطه به نقطه آن استعداد های شگفت انگیز می روید. آثار ادبی خوبی هم منتشر می شود که من آنها را دوست دارم. اما افسوس که کلا حال و روز رمان زیاد خوش نیست. در حالی که رمان جوهره اصلی فرهنگ مکتوب هر کشوری را تشکیل می دهد در کشور ما مورد بی مهری غریبی قرار گرفته. نسل پیشین ما پایشان را از اشعار کلاسیک و ادبیات کهن فراتر نمی گذارند نسل جدید هم که  کتاب را فقط تست کنکور و کتب کمک درسی می دانند! بار اول که رمان کاواسیکا را برای مجوز نشر به تهران فرستاده بودم یکی از ایراد هایی که گرفته بودند آن بود که کتاب ترجمه است! مدت ها طول کشید تا ثابت کردیم رمان همینجا نوشته شده. گویی حتی خود ما هم باور نداریم می توانیم رمانی بنویسیم که کمی از کوچه و محله خودمان فرا تر برود و اندکی به مسائلی که گریبان گیر کل بشریت است بپردازد!

به جوانان علاقمند به رمان و رمان خوانی چه توصیه ای دارید؟

به آنهایی که علاقمند به رمان و کتاب خوانی هستند هیچ توصیه ای ندارم. چون خودشان به چشمه ای بی انتها رسیده اند. چشمه ای که توصیه های همه اندیشمندان و هنرمندان جهان را برایشان از دل خود می جوشد. من که باشم که توصیه ای داشته باشم!

اجازه بدهیدبه آنها که به رمان علاقه ای ندارند توصیه ای کنم:« یک بار امتحان کنید! همین.» خیلی ها را می شناسم که حتی یک بار هم لذت عمیق مطالعه رمان را نچشیده اند اما روزانه یکی دو فیلم و سریال می بینند. وقتی می گوییم لذت رمان خوانی قابل مقایسه با دیدن فیلم همان داستان نیست کمتر کسی باور می کند چون تجربه نکرده است.

آیا رمان برای رمان است یا برای چیزی دیگر؟

سوال سختی است و در شرایط مختلف جواب های مختلفی دارد. من شخصا نوشتن این داستان را برای خودم شروع کردم. اما در لحظه به لحظه نگارش خواننده را تجسم می گردم که چه می بیند و چه می اندیشد. پس آنها پیش از من رمان را خواندند. و در نهایت اثر شد مال آنهایی که دوست دارند بخوانند. خصوصا که این داستان به هیچ وجه بی هدف نیست و تصور می کنم حرف های زیادی برای شنیدن داشته باشد.

مازیار محمدی نژاد کیست؟ چه کرده و به چه چیزهایی علاقه دارد؟

من صرفا یک علاقمند به هنر هستم که دست بر قضا این کار به شغلم تبدیل شده. از کودکی به موسیقی و نقاشی خصوصا از نوع متحرکش علاقه داشتم. موسیقی و نوازندگی را از اساتیدی چون مسعود غریب زاده، هدی پروانه و تنگیز شاولو خاشویلی آموختم که این هنر نقش بسیار بزرگ و مثبتی در زندگی من داشت. گرچه بعد ها مسیر فعالیت های من به سمت علاقه اصلی ام یعنی انیمشن رفت. از سال ٧٦ یعنی هجده سالگی در صدا و سیما مشغول به کار شدم و به متحرک سازی و کارگردانی انیمیشن پرداختم. تا به حال دو فیلم سینمایی انیمیشن و هشت سریال را تهیه و کارگردانی کرده ام و در این سالها حدود سی جایزه ملی و بین المللی دریافت کردم و در حال حاظر در بخش خصوصی در حال تهیه سه مجموعه انیمشن جدید هستم. به تدریس علاقه زیادی دارم و مدیریت گروه انیمیشن و تلویزیون دو دانشگاه را بر عهده دارم. اما در همه این سال ها فقط یک اثر خلق کردم که حقیقتاً آنرا دوست دارم. چون تنها کاری است که نه کسی آنرا سفارش داده و نه حق الزحمه ای بابتش گرفته ام. نوشتن کتاب راز کاواسیسکا از نظر من تنها کار مفیدی است که در زندگی کرده ام. چون از اعماق قلبم سرچشمه گرفته و نه از تکنیک ها و ترفند های هنری.

منبع:

روابط عمومی اداره کل فرهنگ وارشاداسلامی فارس